Potansiyel olarak yaşamı tehdit eden şiddetli alerjik reaksiyona anafilaksi denir. Arı sokması ya da yer fıstığı gibi kişinin alerjisi olan bir alerjene maruz kalındıktan birkaç saniye ya da dakika sonra ortaya çıkabilir.
Anafilaksi, bağışıklık sisteminin kimyasallar salmasına neden olur. Bu kimyasallar kişiyi şoka sokabilirler. Kan basıncının aniden düşmesine ve solunum yollarının daralmasına neden olurlar. Kişinin nefes alması engellenir. Ortaya çıkan belirti ve semptomlar arasında zayıf ya da hızlı nabız, cilt döküntüsü, bulantı ve kusma yer alır. En genel tetikleyiciler bazı gıdalar, bazı ilaçlar, böcek zehri ve latekstir.
Anafilaksi için bir epinefrin enjeksiyonu ve acil servis tedavisi gerekir. Eğer kişide epinefrin yoksa vakit kaybetmeden acil servise gidilmelidir. Eğer anafilaksi acil şekilde tedavi edilmezse ölüm riski ortaya çıkabilir.
Anafilaksi Belirtileri
Çoğunlukla bir alerjene maruz kaldıktan birkaç dakika sonrasında ortaya çıkan belirtilerdir. Fakat kimi durumlarda bu süre yarım saat ya da daha uzun olabilir. Belirti ve semptomlar aşağıdaki şekildedir:
- Soluk cilt, kurdeşen, kaşıntı, kızarıklık gibi cilt reaksiyonları
- Düşük tansiyon (hipotansiyon)
- Solunum yollarının daralması, hırıltı ve nefes darlığına sebep olacak şişmiş bir dil ya da boğaz
- Zayıf ya da hızlı nabız
- Bulantı, kusma ya da ishal
- Baş dönmesi ya da bayılma
Ne Zaman Doktora Görünmelidir?
Eğer kişinin kendisi, çocuğu ya da başka bir yakını ciddi bir alerjik reaksiyon durumundaysa acil olarak tıbbi yardım alınmalıdır. Ortaya çıkan semptomların ortadan kalkıp kalkmayacağını gözlemlemek için asla beklenilmemelidir.
Eğer anafilaksi geçiren kişi epinefrin otoenjektör taşıyorsa, hemen uygulanmalıdır. Enjeksiyon sonrasında da acil serişe gitmek gerekir. Semptomlar düzelse bile ya da daha fazla alerjene maruz kalınmasa da acil servise gidilmelidir. Bu sayede semptomların tekrarlanmaması sağlanmaktadır. Anafilakside ikinci reaksiyon olabilir ve bu duruma bifazik anafilaksi denir.
Eğer kişi kendisi ya da çocuğu geçmişte ciddi şekilde alerji atağı ya da anafilaksi belirti ve semptomları yaşamışlarsa doktora görünmek için randevu alınmalıdır.
Anafilaksinin teşhis edilmesi uzun süreli bir yönetimdir ve karışıktır. Büyük olasılıkla alerji ve immünoloji alanında uzmanlaşmış bir doktora görünmek gerekir.
Anafilaksi Nedenleri
Bağışıklık sistemi, vücuda yabancı maddeler girdiğinde ya da vücut herhangi bir maddeyi yabancı algıladığında savunma yapan antikorlar üretir. Bu durum virüs veya bakteri benzeri yabancı maddeler zararlı olduklarından vücudumuz açısından iyidir. Fakat normalde alerjik reaksiyona neden olmayan maddelere de aşırı tepki gösterilen durumlar vardır. Bazı insanların bağışıklık sistemleri bu şekildedir.
Alerji belirtileri çoğunlukla yaşamı tehdit etmez ancak ciddi bir alerji durumu anafilaksiye neden olabilir. Herhangi birinin (kişinin kendisi, çocuğu vb.) geçmişte hafif bir anafilaksi durumu olsa bile, anafilaksiye neden olan alerjene tekrar maruz kalma durumunda daha ciddi bir anafilaksi ortaya çıkabilir.
Çocuklarda en yaygın olan anafilaksi tetikleyicileri; yer fıstığı, ağaç fıstığı, balık, kabuklu deniz ürünleri ve süt benzeri gıdalardır. Yetişkinlerdeki anafilaksi tetikleyicileri arasında fıstık, fındık, balık ve kabuklu deniz hayvanı yer alır. Bunların yanı sıra yetişkinler için anafilaksi tetikleyicileri aşağıdadır:
- Antibiyotikler, aspirin, diğer ağrı kesiciler ve bazı görüntüleme testlerinde kullanılan intravenöz (IV) kontrast boya dahil olmak üzere bazı tür ilaçlar
- Arı ve ateş karınca sokmaları
- Lateks
Çok nadir olmakla birlikte bazı insanlar koşu benzeri egzersizlerden ya da yürüyüş benzeri az yoğunluktaki aktivitelerden dolayı da anafilaksi geliştirebilirler. Egzersiz öncesinde bazı gıdaları tüketmek, havanın sıcak, soğuk ya da nemli olduğu zamanlarda egzersiz yapmak da bazı kişilerde anafilaksiyle bağlantılıdırlar. Bu nedenle doktorla, egzersizle ilgili olarak alınabilecek önlemlerin neler olduğu konuşulmalıdır. İlgili Link: Alerjik Rinit
Eğer alerji ataklarının hangi sebepten tetiklendiği bilinmiyorsa, birtakım testler alerjeni tanımlamada yardımcı olabilirler. Kimi durumlarda ise anafilaksi nedeni asla tam olarak tanımlanamaz. (idiyopatik anafilaksi)
Anafilaksi Risk Faktörleri
Anafilaksiyle alakalı olarak bilinen çok fazla risk faktörü yoktur. Riski artırabilecek olan bazı durumlar aşağıdadır:
- Daha Önce Anafilaksi Geçirmek
Eğer kişi bir defa anafilaksi geçirmişse, o kişide ciddi reaksiyona yakalanma riski artmaktadır. Gelecekte gerçekleşebilecek reaksiyonlar ilk reaksiyondan daha şiddetli olabilirler.
- Alerjiler ya da Astım
Alerji ya da astım durumunda olan insanlar anafilaksi riski altındadırlar.
- Diğer Koşullar
Diğer koşullar; kalp hastalığı ve belirli bir beyaz kan hücresinin (mastositoz) anormal üretimidir.
Anafilaksi Komplikasyonları
Anafilaktik reaksiyon çoğunlukla hayatı tehdit eden bir durumdur. Nefesin ya da kalp atışının durmasına neden olabilir.
Anafilaksiyi Önleme
Anafilaksiyi önlemede en etkili yol, ciddi reaksiyona sebep olan alerjenlerden kaçınmaktır. Bunun yanında aşağıdakiler uygulanabilir:
- Uyarı kolyesi ve bilekliği takılmalıdır.
Belirli ilaçlara ya da diğer maddelere karşı alerji durumu olduğunun belirtilmesi için tıbbi bir uyarı kolyesi ya da bilekliği takılabilir.
- Acil durum kitine sahip olunmalıdır.
Acil durum kiti her zaman reçeteli ilaçlarla birlikte bulundurulmalıdır. Doktorlar acil durum kitiyle ilgili olarak gerekli bilgileri verebilirler. Eğer kişide epinefrin otoenjektörü varsa son kullanma tarihi mutlaka kontrol edilmelidir ve süresi dolmadan reçete alındığından emin olunmalıdır.
- Kişiler kendi doktorlarını bilgilendirmelidirler.
Alınan ilaç reaksiyonlarıyla ilgili tüm doktorların uyarıldığından emin olunmalıdır.
- Böcek ısırmalarına ve sokmalarına karşı dikkatli olunmalıdır.
Isıran ya da sokan böceklere karşı alerjisi olan kişiler dikkatli olmalıdırlar. Uzun giysiler tercih etmelidirler. Çimlerde çıplak ayakla yürümemelidirler. Parlak renklerden, parfüm, kolonya ya da kokulu losyonlardan kaçınmalıdırlar. Eğer ısırma ya da sokma tehlikesi olan bir böcekle yakınlarsa sakin olmalıdırlar. O bölgeden yavaşça uzaklaşmalıdırlar ve böceğe elle vurmamalıdırlar. İlgili Link: Alerjik Akciğer Hastalığı Belirtileri Ve Tedavisi
- Etiketler dikkatli okunmalıdır.
Eğer kişide gıda alerjisi varsa yenilen tüm yiyeceklerin etiketleri dikkatlice okunmalıdır. Üretim süreçlerinde ortaya çıkan değişiklikler olabilir. Bu sebeple her zaman tüketilen yiyeceklerin de etiketleri kontrol edilmelidir. Dışarıda yemek yenilirken yemeğin nasıl hazırlandığının ve içindeki malzemelerin neler olduğunun öğrenilmesi gerekir. Alerjisi olan kişilerde alerjeni az miktarda tüketmek bile ciddi reaksiyonlara neden olabilir.
Hazırlıklı Olunmalıdır
Kişiler ne kadar dikkatli olurlarsa olsunlar bir noktada alerji oldukları maddelere maruz kalacaklardır. Bu nedenle anafilaktik reaksiyonun belirti ve semptomlarını bilmeleri, tedavi aşamalarını öğrenmeleri ve alerji durumuna acil şekilde tepki vermeyi öğrenmelidirler.
Anafilaksi Teşhisi
Doktorlar daha önceki alerjik reaksiyonlarla ilgili sorular sorarlar. Bu sorular aşağıdaki durumlarla ilgili olabilir:
- Belirli gıdalar
- İlaçlar
- Lateks
- Böcek sokmaları
Teşhisin doğrulanmasına yardımcı olması için aşağıdakiler uygulanabilir:
- Anafilaksiden üç saat sonra, belli bir enzim (triptaz) miktarını ölçmek amacıyla kan testi yapılabilir.
- Alerjilerle ilgili olarak tetikleyicilerin belirlenebilmesi için kan ve cilt testlerinden faydalanılabilir.
Anafilaksi belirti ve semptomlarına benzeyen pek çok durum vardır. Bu sebeple doktorlar diğer koşulların elenmesini sağlarlar.
Anafilaksi Tedavisi
Anafilaktik atakta nefes ya da kalp atışı durursa kişi kardiyopulmoner resüsitasyon (CPR) alabilir. Kişiye aşağıdakiler de dahil olmak üzere ilaçlar verilebilir:
- Vücudun alerjik yanıtını azaltmak için epinefrin (adrenalin)
- Nefes alımına yardımcı olması için oksijen
- Hava kanallarının iltihaplanmasını azaltmak ve solunumu iyi hale getirmek için intravenöz (IV) antihistaminikler ve kortizon
- Solunumla ilgili semptomları azaltmak için beta-agonist (albuterol gibi)
Acil Durumda Ne Yapılmalıdır?
Alerjik reaksiyon ve şok belirtileri durumunda hızlı hareket etmek gerekir. Cildin soluk, terli ve serin olup olmadığı kontrol edilmelidir. Eğer zayıf ya da hızlı nabız, nefes darlığı, bilinç bulanıklığı, konfüzyon ve bilinç kaybı varsa aşağıdakiler uygulanmalıdır:
- 112 aranmalı ve acil tıbbi yardım alınmalıdır.
- Eğer varsa uyluktan bir doz epinefrin otoenjektör uygulanmalıdır.
- Kişinin yere uzanması ve bacaklarının kaldırılması gerekir.
- Kişinin nabzı ve nefes alması kontrol edilmeli, gerekirse ilk yardım önlemleri uygulanmalıdır.
Otomatik Enjektör Kullanımı
Anafilaksi riskine sahip olan pek çok kişi otoenjektör taşır. Otoenjektör, uyluğa bastırıldığında tek doz ilaç enjekte eden birleşik bir şırınga ve gizli bir iğnedir. Epinefrin her zaman son kullanma tarihinden evvel değiştirilmelidir. Aksi halde düzgün çalışmayabilir.
Otoenjektörün hemen kullanılması anafilaksinin kötüye gitmesini engelleyebilir ve bu sayede hayat kurutulabilir. Kişiler otoenjektörün nasıl kullanıldığını tüm detaylarıyla bilmelidirler. Ayrıca kendilerine en yakın olan kişilerin de bu cihazı nasıl kullanmaları gerektiğini öğretmelidirler.
Uzun Süreli Tedavi
Anafilaktik reaksiyonu böcek sokmaları tetiklerse, bir dizi immünoterapi vücudun alerjik tepkisini azaltabilir. Ayrıca gelecekteki ciddi reaksiyon durumlarını da önleyebilir.
Genel olarak anafilaksiye neden olabilen bağışıklık sistemi durumunu tedavi etmenin bir yolu maalesef yoktur. Fakat gelecek zamanlarda olası bir atağı önlemek için tedbirler alınabilir. Ayrıca atılan adımlar ve alınan tedbirlerle gelecekteki bir atağa hazırlıklı olunabilir. Alınabilecek tedbirler şunlardır:
- Alerjiyi tetikleyenlerden kaçınılmalıdır.
- Kendi kendine uygulanan epinefrin taşınmalıdır. Bu sayede kişiler anafilaktik atakta otoenjektör kullanılarak kendilerine ilaç enjekte edebilirler.
Anafilaksi ile Başa Çıkma ve Destek
Anafilaksi potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir reaksiyondur. Böyle bir reaksiyon hem kişinin kendisini hem de yakınlarını oldukça korkutabilir. Anafilaksi için acil eylem planı geliştirmek kişilerin hem fiziksel hem de zihinsel olarak rahatlamalarını sağlar.
Kişiler reaksiyon durumunda izleyecekleri yollarla ilgili olarak doktorlarıyla konuşmalıdırlar. Eğer çocukları anafilaktik reaksiyona sahipse çocuklarının doktorlarıyla konuşmalıdırlar. Sonrasında da yapılması gerekenleri çocuklarının öğretmenleri, bakıcıları ya da diğer yakınlarıyla paylaşmalıdırlar.
Eğer çocuğun ciddi bir alerjisi ya da anafilaksisi varsa acil durumla baş edilebilmesi için okulundaki öğretmenleriyle konuşulmalıdır. Ayrıca okul yetkililerinde mevcut bir otoenjektör olduğundan da emin olunmalıdır.
