Alerji Nedir?

Alerjilerin ortaya çıkması vücudun tepki vermesiyle ilgilidir. Arı zehri, polen ya da evcil hayvan kepeği gibi yabancı maddelere bağışıklık sistemi tepki verebilir. Bunun yanında çoğu kişide reaksiyona sebep olmayan herhangi bir yiyeceğe de tepki gösterebilir. Böyle durumlarda alerjiler ortaya çıkar.

Bağışıklık sistemi antikor ismiyle bilinen maddeleri üretir. Kişinin alerjisi varsa bağışıklık sistemi zararlı olmasa dahi belli bir alerjeni zararlı şekilde tanımlayan antikor üretimine girer. Kişi alerjenle temas ettiğinde bağışıklık sisteminde reaksiyon cildi, sinüsleri, hava yollarını ya da sindirim sistemini alevlendirebilir.

Alerjilerin şiddet durumu kişiden kişiye değişiklik gösterir. Alerji durumunda küçük bir tahriş meydana gelebileceği gibi yaşamı tehdit eden ve acil bir durum olan anafilaksi bile oluşabilir. Pek çok alerji tedavi edilemez. Ancak yapılan tedavilerle alerji belirtilerinin hafifletilmesi sağlanabilir.

Alerjilerin Belirtileri

Alerji semptomları alerji yapan maddeye göre değişirler. Genel olarak solunum yollarını, sinüsleri, burun pasajlarını, cildi ve sindirim sistemini etkilerler. Alerjik reaksiyonlar hafif şekillerde olabildikleri gibi oldukça şiddetli de seyredebilirler. Bazı alerjilerde anafilaksi denilen hayatı tehdit eden bir durum ortaya çıkabilir.

Saman nezlesi (alerjik rinit) aşağıdaki durumlara neden olabilir:

• Hapşırma
• Burnun, gözlerin ya da ağız çatısının kaşınması
• Burun akıntısı
• Burun tıkanıklığı
• Sulu, kırmızı ya da şişmiş gözler (konjonktivit)

Gıda alerjisi aşağıdakilere sebep olabilir:

• Ağızda karıncalanma
• Dudakların, dilin, yüzün ya da boğazın şişmesi
• Kurdeşen
• Anafilaksi

Böcek sokmasından kaynaklanan alerjiler aşağıdakilere neden olabilirler:

• Sokma bölgesinde geniş bir şişkinlik (ödem)
• Vücudun tamamında kaşıntı ya da kurdeşen
• Öksürük, göğüs sıkışması, hırıltılı solunum ya da nefes darlığı
• Anafilaksi

İlaç alerjisinde aşağıdakiler olabilir:

• Kurdeşen
• Kaşınan cilt
• Döküntü
• Yüzün şişmesi
• Hırıltı
• Anafilaksi

Alerjik bir cilt rahatsızlığı olan atopik dermatit ya da diğer bilinen ismiyle egzama, ciltte aşağıdaki belirtilerin görülmesine neden olabilir:

• Kaşıntı
• Kızarma
• Pul ya da kabuk

Anafilaksi

Gıdaların ve böcek sokmalarının neden olduğu alerjiler de dahil olmakla beraber birtakım alerji türleri ciddi bir reaksiyona neden olabilirler. Anafilaksi olarak bilinen reaksiyon hayatı tehdit eden önemli bir durumdur. Kişilerin şoka girmelerine sebebiyet verebilir. Acil ve tıbbi bir durum olan anafilaksinin belirti ve semptomları aşağıdaki gibidir:

• Bilinç kaybı
• Kan basıncında düşüş
• Şiddetli nefes darlığı
• Cilt döküntüsü
• Baş dönmesi
• Hızlı veya zayıf nabız
• Mide bulantısı ve kusma

Ne Zaman Doktora Görünmelidir?

Kişiler ortaya çıkan belirtilerin alerji kaynaklı olduğunu düşünürlerse ve eczaneler ya da tezgâh üstü alerji ilaçları istenilen rahatlamayı sağlamazsa bir doktora görünebilirler. Eğer yeni bir ilaca başlanmış ancak ilacın yan etki belirtileri ortaya çıkmışsa hemen reçeteyi yazan doktor aranmalıdır.

Şiddetli alerjik reaksiyon (anafilaksi) için 112 ya da yerel acil durum kurumlarından biri aranmalıdır ve acil şekilde tıbbi yardım alınmalıdır. Kişi epinefrin otomatik enjektör (Auvi-Q, EpiPen, diğerleri) taşıyorsa kendisine hemen bir doz uygulayabilir.

Epinefrin enjeksiyonu sonrasında belirtiler iyileşme gösterebilirler ancak enjeksiyon etkisi geçtiğinde semptomlar geri gelebilirler. Bu nedenle semptomların geri gelmeyeceğinden emin olmak gerekir. Bunun için belirtilerde iyileşme olsa bile acil servise gidilmelidir.

Kişide alerji atağı şiddetliyse ya da kişi geçmiş zamanda anafilaksi belirtileri ya da semptomları yaşamışsa doktordan randevu alınmalıdır. Anafilaksi ile ilgili değerlendirme ve teşhis süreçleri karmaşıktır. Anafilaksinin uzun süreli yönetimi de kompleks bir yapıdadır. Bu sebeple kişilerin büyük ihtimalle alerji ve immünoloji konusunda uzmanlaşmış olan doktorlardan randevu almaları gerekir.

Alerjilerin Nedenleri

Alerjilerde bağışıklık sistemi tehlikeli olan davetsiz misafirlere tepki gösterir. Bu durum normal işleyiştir. Bununla beraber zararlı olmayan maddelere de benzer tepkilerin gösterildiği durumlar vardır.  Bağışıklık sistemi ilgili alerjen için daha sonrasında uyanık kalan antikorlar üretir. Kişi alerjene tekrar maruz kaldığında bu antikorlar birtakım kimyasallar salarlar. Salınan kimyasallar histamin gibi alerji semptomlarına neden olabilirler.

Yaygın alerji tetikleyicileri aşağıdakilerdir:

• Hava alerjenleri; örneğin polen, hayvan kepekleri, toz akarları
• Bazı yiyecekler; özellikle yer fıstığı, ağaç fıstığı, buğday, balık, soya, kabuklu deniz ürünleri, süt ve yumurta
• Arı ya da yaban arısı gibi böcek sokmaları
• İlaçlar; özellikle penisilin ya da penisilin bazlı antibiyotikler
• Alerjik cilt reaksiyonu oluşturabilecek lateks ya da dokunulan diğer maddeler

Alerjilerin Risk Faktörleri

Aşağıdaki durumlarda alerji gelişmesi daha olasıdır:

• Ailede saman nezlesi, kurdeşen ya da egzaman gibi astım veya alerji öyküsü mevcutsa
• Kişinin astım ya da başka bir alerjik durumu varsa i

Alerjilerin Komplikasyonları

Alerji durumu aşağıdakilerin de içinde olduğu bazı tıbbi sorunları yaşama riskini artırır:

• Anafilaksi

Kişilerde şiddetli alerjiler meydana gelirse alerjiye bağlı olan ciddi reaksiyon riski artar. İlaçlar, gıdalar ya da böcek somaları anafilaksi için en yaygın tetikleyicilerdir.

• Astım

Alerji durumu astımı tetiklemektedir. Bağışıklık sistemi solunum yollarını ve nefes almayı etkileyen reaksiyon geliştirebilir. Astım pek çok kişide, ortamda bulunan bir alerjene (alerjiye bağlı astım) maruz kalmayla tetiklen bir hastalıktır.

• Sinüzit, kulak ya da akciğer enfeksiyonları

Saman nezlesi ya da astımı olan kişiler enfeksiyona yakalanma açısından daha risklidirler.

Alerjileri Önleme

Alerjik reaksiyonların önlenmesi alerjinin türüne bağlı olan bir durumdur. Genel olarak sunulan önlemler aşağıdadır:

• Bilinen tetikleyicilerden kaçınılmalıdır.

Kişilerin alerjiyle ilgili belirtileri tedavi edilse dahi tetikleyicilerden uzak durulması gerekir. Mesela polene alerjisi olan bir kişi polenlerin çok olduğu dönemlerde kapı ve pencereleri kapatarak içeride kalabilir. Toz akarlarına, toz ve vakuma alerjisi olan birisi yatakları sık sık temizleyebilir.

• Günlük tutulabilir.

Alerjik semptomlara hangi durumların daha iyi ya da daha kötü geldiği gözlemlenmelidir. Bunun yanı sıra aktiviteler, hangi gıdaların alındığı, semptomları ortaya çıkaran sebeplerin neler olduğu gibi durumlar da takip edilmelidir. Bu sayede doktorun tetikleyicileri belirlemesine yardımcı olunabilir.

• Tıbbi uyarı bileziği takılabilir.

Kişinin ciddi bir alerjik reaksiyonu varsa, tıbbi uyarı bileziği ya da kolyesi takabilir. Bu sayede reaksiyon olduğunda ve kişi iletişim kuramadığında diğer insanlar kişinin ciddi bir reaksiyonu olduğunu anlarlar.

Alerjilerin Teşhisi

Alerjinin var olup olmadığının belirlenebilmesi için doktor tarafından aşağıdaki adımlar izlenebilir:

• Doktor kişinin belirti ve semptomları ile ilgili olarak ayrıntılı sorular sorar.
• Fiziksel muayene yapar.
• Belirtiler ve alerjiyi tetikleyebilecekler hakkında ayrıntılı bir not alınabilir. Kişiler de buna benzer şekilde günlük tutabilirler.
•  

Gıda alerjisi olan kişilere doktorlar muhtemelen aşağıdakileri uygularlar:

• Yenilen yiyeceklerin ayrıntılı şekilde yer aldığı bir günlük tutulmasını isteyebilir.
• Alerji değerlendirilirken şüpheli olan yiyeceğin hala yenilip yenilmediğini sorabilir.

Doktorlar bunların yanı sıra aşağıda yer alan testlerden birinin ya da her ikisinin yapılmasını önerebilirler. Yapılan alerji testlerinin yanlış pozitif ya da yanlış negatif olabileceği de unutulmamalıdır.

• Cilt Testi

Bu testte doktor ya da hemşire, kişinin cildine test amaçlı bir iğne batırırlar. Kişiyi potansiyel alerjenlerde bulunan proteinlere küçük miktarlarda olacak şekilde maruz bırakırlar. Kişinin alerjisi varsa muhtemelen ciltteki test bölgesinde şişmiş bir yumru (kovan) gelişecektir.

• Kan Testi

Yaygın olarak radyoalergosorbent testi (RAST) veya ImmunoCAP testi olarak isimlendirilen spesifik IgE (sIgE) kan testi, kan dolaşımındaki immünoglobulin E (IgE) antikorları olarak bilinen, alerjiye sebep olan antikorların miktarını ölçer. Alınan kan numunesi olası alerjenlere duyarlılık tanısı amaçlı test edilebileceği tıbbi bir laboratuvara yollanır.

Eğer doktorlar kişideki problemlerin alerji dışında başka bir nedenden kaynaklandığını düşünürlerse, farklı testlerle tıbbi sorunları tanımlama ya da eleme yoluna gidebilirler.

Alerjilerde Tedavi

Alerji tedavileri aşağıdadır:

• Alerjiden Kaçınma

Alerjik reaksiyonların önlenmesinde ve ortaya çıkan semptomların azaltılmasında en önemli adımlardandır. Doktorlar, alerjiyi tetikleyenleri tanımlamak ve bu tetikleyicileri önlemek için kişilere yardımcı olurlar. İlgili Link: Alfa-Gal Sendromu Nedir?

• İlaçlar

Alerjinin türüne bağlı olarak birtakım ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar bağışıklık sisteminin reaksiyonunu azaltmaya ve kişideki semptomları hafifletmeye yardımcı olabilirler. İlaçlar reçeteli ya da reçetesiz olabilirler. İlaçlar hap, sıvı, burun spreyi ya da göz damlası şeklinde olabilirler.

• İmmünoterapi

Şiddetli alerji durumlarında ya da diğer tedavilerden fayda sağlanamadığında alerjen immünoterapisi önerilebilir. Genel olarak birkaç sene boyunca verilen bir dizi saflaştırılmış alerjen özütü enjeksiyonundan oluşur. Bir başka immünoterapi şekli de dilin altına yerleştiren bir tablettir. Tablet dil altında çözünür. Bazı polen alerji tedavilerinde dil altı tabletlerinden faydalanılabilir.

• Acil Epinefrin

Kişide şiddetli bir alerji varsa kişinin her zaman acil şekilde epinefrin uygulaması gerekebilir. Epinefrin uygulaması (Auvi-Q, EpiPen, diğerleri) kişinin acil tedaviye ulaşana dek semptomlarını azaltmaya yardımcıdır.

Alerjiler ve Yaşam Tarzı

Alerjilerde bazı belirtiler evde tedavi ile düzeltilebilirler.

• Sinüs Tıkanıklığı ve Saman Nezlesi Belirtileri

Bu alerjiler genelde salin nazal irrigasyonu ile gelişirler. Sinüsleri tuz ve su çözeltisiyle durulamak kişiye iyi gelebilir. Kalınlaşmış olan mukusun ve tahrişe yol açan maddelerin burundan temizlenmesi lazımdır. Bunun için de bir neti potundan ya da özel şekilde tasarlanan sıkma şişelerinden yararlanılabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta kullanılan cihazlardır. Neti kabının veya diğer bir cihazın yanlış kullanılması enfeksiyonlara sebebiyet verebilir.

• Ev Tipi Havadan Kaynaklı Alerji Belirtileri

Toz akarlarına ya da evcil hayvan kepeğine maruz kalmamak için ya da maruz kalmayı azaltmak için yapılabilecekler vardır. Doldurulmuş oyuncakları ve yatakları sık şekilde ve sıcak suda yıkamak, düşük nemi korumak, düzenli şekilde yüksek verimli partikül hava (HEPA) filtresi gibi filtreli bir vakum kullanmak ve halıyı sert zeminlerle değiştirmek yapılabileceklerden bazılarıdır. İlgili Link: Göz Alerjisi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

• Küf Alerjisi Belirtileri

Nemin azaltılması gerekir. Bunun için havalandırma fanları ve nem giderici kullanılarak mutfak ve banyo gibi alanlardaki nem azaltılabilir. Evin içinde ve dışında yer alan sızıntılar ortadan kaldırılabilir.

Alerjiler için Alternatif Tıp

Yapılan klinik çalışmaları, alerjik riniti olan bazı kişilerin akupunkturdan faydalanabileceklerini rotaya koymuştur.

Alerjilerde Doktor Randevusuna Hazırlanma

Alerjiden olabilecek belirtiler için aile doktoruna ya da pratisyen hekime başvurulabilir. Buralardan, alerji tedavilerinde uzmanlaşmış bir doktora (alerji uzmanı) yönlendirilmek mümkündür.

Ne Yapılabilir?

Randevudan öncesinde alerji ilaçları alınacak mı diye öğrenmek gerekir. Eğer ilaç alınacaksa ne kadar süreyle alınacağı ve ilaçların ne zaman bırakılacağı da sorulmalıdır. Örneğin, antihistaminikler cilt alerji testinde sonuçları etkileyebilirler.

Bir liste yapılabilir. Listede aşağıdakilere yer verilmesi fayda sağlar:

• Alerjilerle ilgili görünmeyen belirtiler de dahil olmak üzere tüm belirtilerin ne zaman başladığı
• Ailede belli alerji türleri de dahil olmak üzere alerji ve astım öyküsü olup olmadığı
• Alınan tüm ilaçların, vitaminlerin ve varsa takviyelerin isimleriyle beraber doz bilgileri
• Doktora sorulması planlanan sorular

Doktora sorulması gereken temel sorulardan bazıları aşağıdadır:

• Belirti ve semptomların en olası nedeni nedir?
• Başka olası sebepler var mıdır?
• Alerji testlerine ihtiyacım var mı?
• Hangi tedaviyi öneriyorsunuz?
• Başka sağlık sorunlarına sahibim. Alerjilerle diğer sorunları en iyi şekilde nasıl yönetebilirim?
• Ailem ve arkadaşlarım hangi acil durum belirtileri hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar?

Doktordan Ne Beklenir?

Doktorların aşağıda belirtilen soruları sorması muhtemeldir:

• Son zamanlarda soğuk algınlığı ya da başka bir solunum yolu enfeksiyonu geçirdiniz mi?
• Günün belirli saatlerinde belirtilerin durumu daha kötü oluyor mu?
• Belirtilere iyi ya da kötü gelen durumlar var mı?
• Evin belli alanlarında ya da iş yerinde belirtiler daha kötü hale geliyorlar mı?
• Evcil hayvanınız var mı? Varsa yatak odasına giriyor mu?
• Evde ya da iş yerinde su veya nem var mı?
• Sigara içiyor musunuz? Sigara dumanına ya da başka kirleticilere maruz kalma durumunuz var mı?
• Şimdiye dek denediğini tedavi var mı? Varsa hangilerini denediniz? Denediğiniz tedaviler işe yaradılar mı?